Biểu tượng của Tập đoàn Huawei tại một cửa hàng ở Bắc Kinh, Trung Quốc. (Ảnh: AFP/TTXVN)Trang Viện nghiên cứu hòa bình và xung đột (IDSA) đăng bài phân tích của nhà nghiên cứu cao cấp Halima Z. Ansari về các biện pháp trừng phạt công nghệ của Mỹ đối với Trung Quốc.
Theo tác giả, lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc đã phải đối mặt với những thách thức do các lệnh trừng phạt của Mỹ. Việc Mỹ gia tăng các biện pháp trừng phạt công nghệ cùng lúc với sự trỗi dậy của các doanh nghiệp thuộc Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR) của Trung Quốc trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).
Về phần mình, các công ty công nghệ Trung Quốc đang nỗ lực để đảm bảo khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất và cung cấp các công nghệ quan trọng, được hỗ trợ bởi các chính sách của chính phủ tập trung vào lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Trong 5 năm qua, lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc phải đối mặt với những thách thức do các lệnh trừng phạt của Mỹ. Các báo cáo vào tháng 5/2022 lưu ý rằng, Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đang cân nhắc việc xếp Hikvision, một nhà sản xuất thiết bị an ninh của Trung Quốc, vào danh sách các Quốc gia được Chỉ định Đặc biệt của Mỹ (SDN). Hikvision trước đó đã bị Nhà Trắng đưa vào “danh sách đen” năm 2021 do lo ngại về việc sử dụng thiết bị an ninh của công ty ở Tân Cương.
[Trung Quốc vượt Mỹ trong cuộc đua hạn chế sự chi phối của AI?]
Việc Mỹ gia tăng trừng phạt công nghệ trùng với sự gia tăng của doanh nghiệp DSR. Hợp tác công-tư trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng thông tin quan trọng là một tính năng đặc trưng của DSR. Hikvision, giống như nhiều công ty tư nhân của Trung Quốc, hợp tác với Chính phủ Trung Quốc trong một số cam kết của DSR, đặc biệt là ở châu Phi. Do đó, các biện pháp trừng phạt của Mỹ ảnh hưởng đến các dự án BRI này.
Các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Huawei và Hikvision
DSR đã chuyển sự chú ý của thế giới từ các dự án cơ sở hạ tầng thuộc BRI sang các dự án liên quan đến công nghệ và thông tin. Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức, một số biện pháp chính sách đã được thực hiện nhằm vào chính sách khoa học và công nghệ của Trung Quốc.
Tháng 5/2019, tập đoàn công nghệ Trung Quốc Huawei đã phải chịu một số lệnh trừng phạt lớn nhất trong ngành công nghệ. Tập đoàn đã được thêm vào Danh sách pháp nhân của Bộ Thương mại Mỹ, dẫn đến việc kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ hơn. Ngay sau đó, tập đoàn không thể kinh doanh với bất kỳ tổ chức nào có trụ sở tại Mỹ.
Trước đó, tháng 8/2018, Australia cũng đã cấm Huawei cung cấp thiết bị cho mạng di động 5G với lý do lo ngại về an ninh. Đến năm 2020, Huawei không thể làm việc với các công ty như Google và Intel.
Do điện thoại thông minh Huawei không còn hỗ trợ các ứng dụng do Google sở hữu nên tập đoàn này đã bị thua lỗ lớn về doanh số bán hàng bên ngoài Trung Quốc.
Chính quyền của ông Biden vẫn chưa dỡ bỏ các lệnh trừng phạt dưới thời cựu Tổng thống Trump. Tháng 5/2022, các báo cáo về việc Mỹ có kế hoạch đưa Hikvision vào danh sách SDN, tuân theo Đạo luật Magnitsky Toàn cầu 2016 xuất hiện.
Danh sách SDN thường bao gồm các thực thể liên quan đến hoạt động như khủng bố hoặc những kẻ buôn bán ma tuý và rất ít công ty thuộc quy mô của Hikvision tìm thấy trong danh sách. SDN là một trong những mức độ trừng phạt cao nhất do Mỹ áp đặt, tài sản của bất kỳ thực thể nào trong danh sách đều bị phong tỏa và người dân Mỹ bị cấm giao dịch với các thực thể này.
Hikvision cũng phải chịu các lệnh trừng phạt của Mỹ trong những năm trước. Tháng 6/2021, Tổng thống Mỹ Biden ký một lệnh hành pháp nghiêm cấm các khoản đầu tư của Mỹ vào các công ty công nghệ giám sát của Trung Quốc, bổ sung thêm 59 thực thể liên quan đến lực lượng quân đội-công nghiệp Trung Quốc vào danh sách mới.
Danh sách công ty phức hợp bao gồm Hikvision. Hikvision bị cấm nhập khẩu hàng hóa có xuất xứ từ Mỹ mà không có giấy phép hoặc bán sản phẩm cho các cơ quan liên bang Mỹ.
Được cho là công ty dẫn đầu trong AIoT (Trí tuệ nhân tạo của vạn vật), Hikvision sản xuất và bán thiết bị sinh trắc học, thiết bị nhận dạng khuôn mặt, hệ thống liên lạc video, camera nhiệt, radar trạm kiểm soát, camera giám sát, cùng các thiết bị khác.
Mặc dù Hikvision đã công bố một số “sách trắng” về an ninh mạng và cam kết tuân thủ Quy định bảo vệ dữ liệu chung (GDPR), những e ngại của Washington về công ty vẫn chưa được dập tắt. Hikvision trong phản hồi về việc bố trí SDN tuyên bố rằng “bất kỳ hình thức xử phạt nào như vậy đều phải dựa trên bằng chứng đáng tin cậy và quy trình thích hợp.”
Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR)
Để hiểu mối quan hệ giữa các lệnh trừng phạt của Mỹ và DSR của Trung Quốc, điều quan trọng là phải khảo sát vai trò của các công ty tư nhân Trung Quốc trong việc thành lập công ty này. Các tập đoàn như Huawei, Alibaba, Tencent, Baidu, Hikvision và ZTE, trong số những công ty khác, là động lực chính của DSR.
Trong Diễn đàn Vành đai và Con đường lần thứ hai năm 2019, một diễn đàn riêng biệt dành riêng cho DSR, gần 15 công ty đã ký các dự án mới với các chính phủ khác nhau.
Ví dụ, Huawei đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thiết lập các tiêu chuẩn công nghệ 5G ở nhiều quốc gia BRI. Tập đoàn đã ký kết các thỏa thuận với một số quốc gia châu Phi và Mỹ Latinh cho các dự án liên quan đến 5G, thành phố thông minh và cáp quang dưới sự bảo trợ của DSR.
Các nguyên thủ quốc gia Sierra Leone và Uruguay cũng đã tới thăm trụ sở Huawei tại Trung Quốc. Năm 2019, Sierra Leone ký một thỏa thuận cho vay trị giá 30 triệu USD với Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc để tài trợ cho việc xây dựng giai đoạn hai của dự án cáp quang quốc gia của Huawei.
Cùng năm, Huawei cũng ký một thỏa thuận với Kenya cho dự án thành phố thông minh trị giá 173 triệu USD ở Konza Technopolis. Bản ghi nhớ với Uruguay đã được ký kết để phát triển mạng 5G, đào tạo công nghệ thông tin và số hóa công nghiệp.
Giống như Huawei, Hikvision cũng được tích hợp với một số dự án DSR, mặc dù nhiều thông tin chi tiết của các dự án này chưa được công bố rộng rãi. Hikvision có một dự án quan trọng ở Zimbabwe, với sự hợp tác chặt chẽ với CloudWalk Technology, một công ty AI sản xuất phần mềm nhận dạng khuôn mặt. Dahua, cũng cung cấp gần 40% camera giám sát trên thế giới.
Mối quan tâm của Mỹ
Cạnh tranh ngày càng gia tăng trên thị trường công nghệ quốc tế và ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các tiêu chuẩn công nghệ và quy chuẩn không gian mạng là các mối quan tâm chính của Washington. DSR không chỉ tạo điều kiện xuất khẩu công nghệ Trung Quốc sang các thị trường chưa được khai thác trước đây mà còn tạo cơ hội cho các công ty tư nhân Trung Quốc mở rộng quy mô.
Điều này cho phép Bắc Kinh tăng cường ảnh hưởng đối với lĩnh vực công nghệ quốc tế, lĩnh vực đã bị phương Tây thống trị kể từ khi thành lập. Các doanh nghiệp như Huawei, Hikvision và ZTE đã lấy đi mảng kinh doanh chính khỏi các công ty phương Tây như IBM và Cisco.
Những lo ngại này và các vấn đề khác đã được đưa ra tại cuộc họp của Hạ viện Mỹ về “Chủ nghĩa độc quyền kỹ thuật số của Trung Quốc” năm 2019. Người ta nhấn mạnh rằng sự gia tăng xuất khẩu công nghệ của Trung Quốc nhất định sẽ cung cấp cho các nước đang phát triển và kém phát triển “các công cụ công nghệ mà họ cần để mô phỏng mô hình của Bắc Kinh kiểm soát xã hội và chính trị.”
Một số tài liệu chính sách của Nhà Trắng nêu chi tiết những nguy cơ của việc xuất khẩu “mô hình nhà nước giám sát của Trung Quốc” ra phần còn lại của thế giới. Việc bổ sung các dự án thành phố thông minh, giống như các dự án do Hikvision thực hiện, đã thu hút được sự chú ý từ các nhà hoạch định chính sách ở Mỹ.
Thành phố thông minh là các thành phố sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) tự động hóa các hoạt động của mình. Khoảng 114 hợp đồng thành phố thông minh liên quan đến các nhà cung cấp Trung Quốc đã được ký kết bên ngoài Trung Quốc kể từ năm 2009.
Tác động với các công ty công nghệ Trung Quốc
Các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với các công ty Trung Quốc đã dẫn đến sự phức tạp trong hai lĩnh vực chính - tiếp cận thị trường và sản xuất. Việc loại trừ khỏi công nghệ của Mỹ dẫn đến các vấn đề trong sản xuất.
Một ví dụ điển hình về điều này là Huawei, tập đoàn đã phải vật lộn để tạo ra chipset Kirin, loại chip do công ty TSMC của Đài Loan (Trung Quốc) sản xuất nhưng sử dụng công nghệ của Mỹ, sau khi bị liệt vào danh sách đen năm 2019.
Huawei cho biết đã bị thiệt hại 30 tỷ USD hàng năm sau lệnh trừng phạt. Doanh thu của Huawei giảm 29,4% trong nửa đầu năm 2021 so với cùng kỳ năm trước.
Mặc dù Huawei độc quyền về công nghệ 5G, nhưng Tổng giám đốc điều hành luân phiên (Rotating CEO) Eric Xu, trong một cuộc họp báo năm 2021, đã tuyên bố rằng Huawei sẽ mất nhiều năm trước khi sự độc quyền 5G có thể bù đắp cho những tổn thất này.
Vì Huawei không thể hỗ trợ các ứng dụng do Google sở hữu, thị trường điện thoại thông minh quốc tế sụt giảm nghiêm trọng. Xuất khẩu giảm và doanh số bán điện thoại thông minh giảm gần một nửa, từ 255,8 tỷ nhân dân tệ (38 tỷ USD) năm 2019 xuống 134,7 tỷ nhân dân tệ năm 2020.
Hikvision, giống như Huawei, có chỗ đứng vững chắc trên thị trường quốc tế và xuất khẩu sản phẩm sang 180 quốc gia. Tờ Financial Times báo cáo rằng chính quyền Mỹ đã bắt đầu thông báo cho các đồng minh của Washington về lệnh trừng phạt SDN sắp tới. Điều này có nghĩa là các chính phủ tiếp tục đối phó với Hikvision có nguy cơ vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ, và có thể dẫn đến việc Hikvision mất nhiều thị trường quốc tế.
Những tác động này cũng có thể dẫn đến sự phức tạp trong các cam kết DSR phụ thuộc vào các công ty như Hikvision, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi và Mỹ Latinh. Như đã thấy trong trường hợp của Huawei, bất kỳ trở ngại nào trong hậu cần, chuỗi cung ứng, sản xuất hoặc xuất khẩu đều sẽ gây ảnh hưởng đến hoạt động của tập đoàn.
Vì các biện pháp trừng phạt của Hikvision ở quy mô lớn hơn nhiều so với các biện pháp nhắm vào Huawei, nên những phân nhánh này có thể nhân lên. Các chuyên gia đã chỉ ra rằng lệnh trừng phạt SDN đối với Hikvision thậm chí có thể dẫn đến sự sụp đổ của công ty. Trong trường hợp đó, dự án DSR của Hikvision ở những nơi như Zimbabwe có thể đi vào bế tắc cho đến khi mua được các nhà cung cấp thay thế.
Ngoài ra, các lệnh trừng phạt đối với Hikvision có nguy cơ tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho các tổ chức công nghệ khác của Trung Quốc được tích hợp với DSR và hoạt động trên quy mô toàn cầu. Do đó, các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với các công ty Trung Quốc đã giữ cho việc mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ trong tầm kiểm soát và đã tạo ra rào cản cho DSR của BRI.
Sự chuyển đổi của Trung Quốc sang độc lập về công nghệ
Khi Huawei ban đầu được thêm vào “danh sách đen,” tập đoàn đã phản ứng bằng cách đệ đơn kiện Bộ Thương mại Mỹ. Tuy nhiên, Huawei sớm chuyển trọng tâm và nguồn lực sang điều hướng các hoạt động xung quanh lệnh cấm và hiện đang cố gắng hoạt động hoàn toàn độc lập với tất cả công nghệ có nguồn gốc từ Mỹ, bao gồm cả Google.
Hệ điều hành Harmony đã nhanh chóng thay thế Android và hiện đang cố gắng thu hút các nhà phát triển thêm ứng dụng của họ vào phiên bản cửa hàng ứng dụng của riêng mình.
Những nỗ lực của Huawei cho thấy rằng các lệnh trừng phạt của Washington đang thúc đẩy các công ty Trung Quốc nỗ lực để đảm bảo khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất và sản xuất công nghệ.
Nền kinh tế Trung Quốc, trong những thập kỷ trước, phụ thuộc vào sự hỗ trợ công nghệ từ các quốc gia công nghiệp phát triển. Bắc Kinh nhanh chóng nhận ra rằng điều này khiến Trung Quốc không thể thoát khỏi thế độc quyền của phương Tây đối với các công nghệ quan trọng.
Áp lực trừng phạt của Mỹ diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang theo đuổi các chính sách như Made in China 2025 (MIC 2025), trong đó nhấn mạnh đến sự độc lập và tự lực về công nghệ.
Được khởi xướng vào năm 2015, MIC 2025 nhằm mục đích giúp Trung Quốc vượt qua bẫy thu nhập trung bình bằng cách phát triển lĩnh vực sản xuất sử dụng công nghệ thay vì sản xuất thâm dụng lao động và cuối cùng là hỗ trợ phát triển “Siêu cường Internet.”
Quy hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021-2025) cũng nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của sự phát triển khoa học và công nghệ và được bổ sung thêm bằng các chính sách như Internet+ và kế hoạch phát triển trí tuệ nhân tạo thế hệ mới.
Trong một phản ứng trực tiếp với Danh sách thực thể bị trừng phạt năm 2019 của Washington, Bộ Thương mại Trung Quốc, trong cùng năm, cũng đã công bố chế độ “Danh sách thực thể không đáng tin cậy.” Theo đó, “các biện pháp trừng phạt có thể được áp dụng đối với các thực thể nước ngoài vì hành vi trái với lợi ích quốc gia của Trung Quốc hoặc phân biệt đối xử với doanh nghiệp Trung Quốc”.
Mặc dù đã có báo cáo về việc các công ty như Apple và Cisco trở thành mục tiêu chính trong danh sách nhưng không có bản cập nhật nào được tiết lộ kể từ khi phát hành. Bắc Kinh có thể đáp trả bằng các biện pháp tương tự hoặc nghiêm khắc hơn đối với hình phạt của Hikvision.
Các lệnh trừng phạt đối với một công ty trị giá hàng tỷ USD của Trung Quốc như Hikvision sẽ làm trầm trọng thêm rạn nứt địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc. Điều này xảy ra vào thời điểm mà những diễn biến như cuộc khủng hoảng Nga-Ukraine và đại dịch COVID-19 đã tạo thêm sự phức tạp mới cho cạnh tranh địa chiến lược Mỹ-Trung.
Do đó, không có gì đáng ngạc nhiên khi lĩnh vực khoa học công nghệ đang bùng nổ của Trung Quốc đang ngày càng hướng tới sự tự lực tự cường trong nỗ lực hạn chế sự gián đoạn trong tương lai có thể gây ra bởi các lệnh trừng phạt của Mỹ./.
